Arian Leka - botim në spanjisht - Escenografías abandonadas

Në 18 nëntor 2025, gjatë ditëve artistike të programit "Casa de Mono", u përurua libri në gjuhën spanjolle "Escenografías abandonadas" – një botim i veçantë letrar dhe vizual, që bashkon prozë dhe poezi nga autorët Arian Leka, Gašper Malej dhe Juan Pablo Velásquez.

Arian Leka paraqitet në këtë botim me prozat "Djali që humbi detin - El niño que perdió el mar" dhe "Prej nga vjen drita? - ¿De dónde viene la luz?", zgjedhur nga libri "Hartë memece për të mbyturit", përkthyer e botuar më herët edhe në anglisht (Peter Constantine), gjermanisht (Zuzana Finger), greqisht (Andrea Zarballa), kroatisht (Zeljka Somun), italisht (Robert Shkurti), maqedonisht (Ilir Ajdini), sllovenisht (Gašper Malej).

Vlerë të veçantë botimit i jep artistja Alejandra Ramírez, e cila krijoi 10 ilustrime origjinale, të frymëzuara nga tekstet e autorëve, duke e shndërruar botimin në një libër-arti.

Fwd: Poezia - një makth për modelet e inteligjencës artificiale.

Poezia, e paparashikueshme nga ana gjuhësore dhe strukturore, një makth për modelet e inteligjencës artificiale. 

Këto janë gjetjet e fundit të studiuesve nga Icaro Lab - Itali, iniciativë e një kompanie të vogël të inteligjencës artificiale e quajtur DexAI. 

Ata testuar efikasitetin e modeleve të inteligjencës artificiale përmes 20 poezive në italisht dhe anglisht...

Për më shumë rreth rezultatit: 👇 

https://www.theguardian.com/technology/2025/nov/30/ai-poetry-safety-features-jailbreak?CMP=fb_gu&utm_medium=Social_img&utm_source=Facebook&fbclid=IwZXh0bgNhZW0CMTEAc3J0YwZhcHBfaWQKNjYyODU2ODM3OQABHhwkxAjRKKdVnS_GprAQwgXot2LsV1KNTzQILmXxDFLd7ByqU5uOds4klS0a_aem_IDD6lOT6GV5JEBpYsldRTA#Echobox=1764598722

Miriam Rasch: Against storytelling

Çfarë kanë të përbashkët shkrimtarët Rebecca Solnit, Olga Tokarczuk dhe Amitav Ghosh? Të tre kanë shkruar mbi nevojën e shkrimit të  historive për të shpëtuar botën. Në një artikull rreth krizës klimatike,  botuar në Guardian më 12 janar 2023, Solnit pohon hapur se "çdo krizë është pjesërisht një krizë rrëfimi historish". Histori të reja dhe më të mira do t'i ndihmojnë njerëzit të kuptojnë se një botë ndryshe është e mundur. Në Leksionin e saj për Çmimin Nobel, Tokarczuk pohon se bota është krijuar nga fjalët; ajo që nuk tregohet, zhduket. Ajo bën një thirrje për histori që shkojnë përtej perspektivës së vetës së parë, për trillim shumështresor që thyen dallimin e ngushtë midis së vërtetës dhe gënjeshtrës, dhe në këtë mënyrë i stërvit njerëzit në humanizëm. Amitav Ghosh e sheh si detyrë - madje barrë - të artistëve dhe shkrimtarëve të përdorin histori për të kundërshtuar antropocentrizmin që kërcënon të shkatërrojë të gjithë jetën, përfshirë edhe tonën. Është çështje 'urgjence morale imperative' të dëgjosh edhe zëra jo-njerëzorë, dhe mënyra për ta bërë këtë është përmes historive, shkruan ai në Mallkimi i Nutmegut (2023).

Për më shumë: Against storytelling, EUROZINE, 5 November 2025

Botuar së pari në "De Nederlandse Boekengids"

https://www.eurozine.com/against-storytelling/?fbclid=IwY2xjawOU18hleHRuA2FlbQIxMQBzcnRjBmFwcF9pZBAyMjIwMzkxNzg4MjAwODkyAAEeEtWJEceze71EfPkLiWlDlkzxmN5BrUlBSaoCLfM5zNPat5IbcSTgYb80Io8_aem_R1O--uueqqIG_4hkdivO5Q

Libri i Arian Lekës, "Në kërkim të këmishës së humbur", në kroatisht

Shtëpia botuese kroate NEOLIT, e drejtuar nga shkrimtari i njohur Marko Gregur, publikoi së fundmi librin e Arian Lekës, me titull "U traganju za izgubljenom košuljicom / Në kërkim të këmishës së humbur" Përktheu: Mendu Imeri, përshtati: Željka Somun, redaktimi: Korana Svilar. Faqe 328. NEOLIT njihet për botimin e letërsisë së cilësisë së lartë, kryesisht veprat autorëve bashkëkohore, vendas dhe të huaj.

"Pasi Marcel Proust kafshoi biskotën e tij franceze, galeria e letërsisë europiane u mbush me kujtimesh të trilluara. Por çfarë ndodh kur një nga shkrimtarët më të rëndësishëm bashkëkohorë shqiptarë - Arian Leka - vesh këmishën letrare të Marcelit dhe kthehet në fëmijërinë e tij, gjatë sundimit të Enver Hoxhës? Hapet një dollap plot me uniforma të ndryshme, pak a shumë të njohura për ne: kapele dhe shalle pionierësh, bluza vajzërore joshëse, kostume në dukje bosh, t-shirt me imazhe vrasësish që vetëm për të papërgatiturit janë të pakuptimta. Teksa shqyrton, përzgjedh dhe hedh mënjanë, narratori e ndjen thellësisht mungesën e asaj këmishe origjinale, placentës në të cilën lindi e që simbolizon supersticionin se ai kishte lindur nën një yll me fat.
Te libri "Në kërkim të këmishës së humbur" kujtesa e romanizuar bashkëjeton me kujtesën kolektive - lojë mbi rrëfimin, që e ndryshon vazhdimisht fokusin e vet. Arian Leka përdor një gjuhë mbresëlënëse për të zhytur në të kaluarën e tij intime, por edhe në të kaluarën e vendit pas Perdes së Hekurt, duke i ofruar lexuesit herë një teleskop e herë një mikroskop - nëse vështrimi kthehet nga e tashmja.
Loja e Lekës është njëkohësisht ëmbël dhe e hidhur; Bukuria fshihet në imazhin e një djali që hedh kripë mbi hartën gjeografike, ku është shënuar deti, që anija e tij prej letre të lundrojë, pafundësisht. Sepse edhe kur na marrin detin, duhet të vazhdojmë lundrimin." - Korana Svilar, nga pasthënia e botimit.

Një kapitull nga libri në kroatisht:
https://neolit.hr/wp-content/uploads/2025/09/leka-ulomak.pdf
https://neolit.hr/trgovina/u-traganju-za-izgubljenom-kosuljicom/
https://neolit.hr/autori/arian-leka/

Letërsia dhe politika në dialogun me shkrimtarëve Theresia Töglhofer dhe Arian Leka

📚 Java Kulturore Austriake në Shqipëri – Bashkëbisedim mes autorëve Theresia Töglhofer dhe Arian Leka.

🗓 Data: 30 Tetor 2025
📍 Vendi: Hemingway Bar, Tiranë
⏰ Ora: 18:00

Kemi kënaqësinë t'ju ftojmë në një mbrëmje të veçantë letrare, në kuadër të Javës Kulturore Austriake, organizuar nga POETEKA, pjesë e rezidencës letrare "Poeteka – Tirana in Between". Një udhëtim i hapur në botën e brendshme të një shkrimtareje që lëviz mes kulturave dhe politikës.

Theresia Töglhofer, një zë i ri i spikatur i letërsisë bashkëkohore austriake dhe shkrimtari shqiptar Arian Leka, do të zhvillojnë një bashkëbisedim rreth romanit "Tatendrang /Dalldia e aksionit" (Residenz Verlag, 2024), me të cilin Theresia Töglhofer debutoi në skenën e letërsisë europiane.

E specializuar në politikën e jashtme dhe zgjerimin e BE-së, ajo reflekton rreth idesë së një paqeje të synuar mes vendeve dhe, me humor të hollë, hedh dritë mbi gjuhën e përdorur nga institucionet politike, si dhe dalldinë e kudondodhur për veprim, madje edhe aty ku realiteti flet për krejt të kundërtën e asaj që pritet. A ka më vend për optimizëm, apo është pesimizmi qëndrimi më i sinqertë?

Rreth autores: Theresia Töglhofer ka lindur në Graz dhe ka studiuar histori dhe marrëdhënie ndërkombëtare Graz, Paris). Karriera profesionale e ka çuar në qytete të ndryshme europiane – Beograd, Bruksel, Vjenë, Osijek dhe Berlin – duke i dhënë veprës së saj një dimension ndërkulturor dhe një sens të veçantë europian. Kritika vlerëson stilin energjik, humorin delikat dhe thellësinë në trajtimin e realiteteve politike dhe ballkanike.

Çfarë do të diskutohet: Përjetimet ndërkulturore dhe marrëdhënia mes politikës dhe letërsisë; Dalja nga "zona e komfortit", Metaforat dhe mesazhet e fshehura të politikës së zgjerimit dhe të kufive; Përplasja mes idealizmit të rinisë dhe realitetit politik të institucioneve; "Poezia e vogël" e përditshmërisë; Stili letrar përballë gjuhës së ngurtësuar të institucioneve...

Theresia Töglhofer do të lexojë në gjermanisht pjesë nga romani e saj, ndërkohë që, veç dialogut me Arian Lekën, do të ketë edhe pyetje-përgjigje me publikun.

Pjesëmarrja është e hapur për të gjithë. Mos e humbisni mundësinë të zhyteni në një bisedë të gjallë, ku letërsia takon politikën, bashkimi - ndarjen, idealizmi - cinizmin burokratik dhe ku fjalët kthehen në mjete për të kuptuar botën.

Theresia Töglhofer dhe romani i saj "Tatendrang"

Theresia Töglhofer ështe autorja në Rezidencën Letrare POETEKA - Tirana in Between, si fituese e bursës për autorë e përkthyes letrarë dhe si pjesë e bashkëpunimit kulturor që POETEKA ka prej vitesh me Ambasadën e Austrisë në Tiranë. 

Ka lindur në Graz, studioi histori dhe marrëdhënie ndërkombëtare në Graz dhe Paris dhe pas kësaj periudhe ka punuar në qarqe të ndryshme europiane (Beograd, Bruksel, Vjenë, Osijek dhe Berlin), përvoja të cilat shfaqen në romanin e saj të parë, me titullin "Tatendrang".  

Ajo është një zë bashkëkohor i letërsisë austriake, që vjen nga Lindja e Austrisë dhe jeton ndërmjet qyteteve europiane dhe të Ballkanit Perëndimor, duke sjellë perspektiva ndërkulturore dhe profesionale në prozën e saj. Në krijimtarinë e vet ajo ndërthur letërsinë me përvojën si eksperte e politikave të zgjerimit. 

Romani "Tatendrang" u publikua më 2024 nga "Residenz Verlag". Në qendër të tij është një brez të ri që sheh Europën si terren mundësish, por që shpesh ëndrrat u kërcënohen nga mekanizmat politikë dhe diplomatikë. Romani është pranuar si debutim me jehonë të mirë në skenën letrare gjermane dhe recensentët vënë re stilin energjik dhe njohurinë e politikës.

Vlerësimet e kritikës e përshkruajnë veprën si të shkruar me humor të thellë, po ashtu me njohuri të plota mbi politikat e zgjerimit dhe realitetet e Ballkanit.  

Gjatë qëndrimit të saj njëmujor në rezidencën shqiptare Töglhofer do t'i përkushtohet krijimtarisë letrare dhe do të marrë pjesë në aktivitete publike - lexime autori, bashkëbidesime apo veprimtari letrare në Tiranë dhe Prishtinë, si dhe veprimtari të tjera letrare të organizuara nga POETEKA në kuadër të Javës Kulturore Austriake 2025, mes të cilave edhe një bashkëbisedim me shkrimtarin Arian Leka, në HemingwayBar, 30 tetor 2025, ora 18.00.

Foto © Heike Steinweg

https://poeteka.blogspot.com/2025/10/theresia-toglhofer-ne-rezidencen.html

Intervistë e shkrimtarit Arian Leka në Jutarnji list - Kroaci

Shkrimtari Arian Leka është intervistuar nga gazeta "Jutarnji list" në Zagreb lidhur me librin e tij të ri "Skrivena strana albanskog socijalističkog vrta" / Ana e fshehtë e kopshtit socialist shqiptar (Fraktura, 2025), përkthyer në kroatisht nga anglishtja prej Zeljka Somun. Në bisedën me gazetaren Karmela Devčić, Leka thekson rëndësinë e kujtimeve personale dhe të traumave të përditshme nën regjime totalitare, duke nxjerrë në pah atë që shpesh mbetet e fshehur nga historia.

Në intervistë autori rrëfen se libri synon të zbulojë "të padukshmen" e jetës në një epoke të vështruar kryeshisht përmes dimensioneve të mëdha – politike, heroike, madhështore, – duke lënë në hije njerëzoren dhe detajet e jetës së zakonshme. Ai nënvizon se nuk mjafton të dimë "historinë e madhe" politike, por duhet të kuptojmë edhe kujtimet personale, traumat dhe telashet e përditshmërisë, që mbyten dhe fshihen pa e ngritur zërin dhe pa gjetur jehonë në regjimet totalitare. "Duhet të shkruajmë për të padukshmen, për kujtimet dhe ankthin që nuk u shfaqën kurrë në librat e historisë," thotë Leka. "Jo rrallë ato na kanë bindur se janë dëshmi të forta për dhunën dhe propagandën, po aq sa tortura."

Sipas intervistës, libri paraqitet si një ndërmjetësues që, duke analizuar diktaturën dhe nxit lexuesin të refuzojë harresën e qëllimshme. Pikërisht kjo harresë krijon terren për rikthimin e praktikave autoritare në forma bashkëkohore. Vetë vepra është një "skanim" i së kaluarës, por edhe një ftesë për të menduar mbi teknologjitë e fshehjes dhe manipulimet e sotme kolektive.

Leka nuk e sheh diktaturën komuniste si kujtim muzeal, por si një sistem që gjen forma të reja shfaqjeje dhe tregon se është gjallë. Ai vëren se diktaturat e djeshme kishin kufij të dukshëm – censurë, survejim, tela me gjemba, klone, ligje ndalimi – ndërsa autoritarizmi i sotëm nxit varësinë nga mediat dhe ushtron presion ekonomik e kulturor. "Sot nuk ka nevojë për ushtrim të dukshëm dhune për të ndaluar fjalën e lirë," shprehet ai. "Mjafton frikësim i opinionit publik, përqeshje, kotësim i veprimeve, polarizim i jetës dhe autocensura që njerëzit të heshtin." Këto, sipas Lekës, janë instrumente kontrolli shoqëror dhe tregues të vazhdimësisë së frikës kolektive, një frikë që shoqëritë post-komuniste ende nuk e kanë tejkaluar plotësisht.

* Jutarnji list është një nga mediat më prestigjioze dhe me ndikim në Kroaci, e njohur për gazetarinë cilësore dhe analizat kulturore e politike në rajon.

* Karmela Devčić - ndër zërat më të respektuar të gazetarisë kulturore kroate, e njohur për reportazhet dhe shkrimet e saj mbi kulturën, identitetin dhe historinë e vendeve të Ballkanit.

https://www.jutarnji.hr/kultura/knjizevnost/skrivena-strana-socijalistickog-raja-zivjeli-smo-u-strahu-nismo-znali-je-li-nam-prvi-susjed-spijun-a-ove-su-nam-ljude-predstavljali-kao-turiste-15621815

“Tatendrang”: Europa midis ëndrrës dhe realitetit.

Theresia Töglhofer është shkrimtarja fituese e bursës për qëndrim në ë Rezidencën Letrare POETEKA - Tirana in Between, tetor 2025, veprimtari si që vjen si pjesë e bashkëpunimit kulturor që POETEKA ka prej vitesh me Ambasadën e Austrisë në Tiranë.

Romani i saj "Tatendrang" (Residenz Verlag, 2024) sjell një pasqyrë të mprehtë të brezit të ri europian që hyn në skenën institucionale të BE-së me idealizëm dhe dëshirë për ndryshim, por përballet me realitetin kompleks të burokracisë, interesave të fshehta dhe kompromisit politik.

Përmes historisë së Hanna Fürst, një praktikante në "Europäische Außenzentrale", autorja shpalos kontrastin mes vizionit për një Europë të bashkuar dhe pengesave që e mbajnë atë pezull.

Projekti për paqe mes dy shteteve bëhet metaforë e procesit të integrimit europian – përplasja mes ëndrrës dhe realitetit, mes idealizmit të rinisë dhe kufizimeve të sistemit. Një reflektim i thellë mbi ambicien, moralin dhe mënyrën si ndryshimi kërkon më shumë se vetëm dëshirë.

Më shumë rreth kësaj vepre do të flitet në bashkëbisedimin mes shkrimtarëve Theresia Töglhofer dhe Arian Leka, më 30 tetor 2025, në Hemingway Bar, ora 18.00.

Gjatë qëndrimit të saj njëmujor në rezidencën shqiptare Töglhofer do t'i përkushtohet krijimtarisë letrare dhe do të marrë pjesë në aktivitete publike - lexime autori, bashkëbisedime apo veprimtari letrare në Tiranë dhe Shkodër — të organizuara nga POETEKA në kuadër të Javës Kulturore Austriake 2025, si dhe një takim me lexues në Prishtinë.

Në bashkëpunim me Ambasadën e Austrisë në Shqipëri, POETEKA ka sjellë prej më shumë se një dekade në Tiranë autorë, përkthyes e artistë të shumtë, si Robert Menasse, Erwin Einzinge, Christian Thanhauser, Ilir Ferra, Laura Freudenthaler, Evelyn Bubich si dhe ka realizuar programe të larmishëm kulturorë, si PostCard: "From Austria With Love", Festivali DADA, etj.

Foto © Heike Steinweg